بسیاری از دانشجویان ایرانی خارج کشور پس از دوران دانش آموختگی و به دلیل نگرانی از وضعیت خدمت نظام وظیفه سربازی ، دغدغه یافتن شغل مناسب ، از بازگشت به میهن منصرف می شوند؛ درحالی که این نگرانی ها بیشتر جنبه روانی داشته و با تدابیر مناسب دولتمردان به راحتی قابل حل و فصل است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، شمار قابل توجهی از دانشجویان ایرانی که برای ادامه تحصیل راهی خارج می شوند خدمت وظیفه سربازی را نگذارنده اند زیرا بلافاصله پس از دبیرستان به دانشگاه رفته اند و سپس برای ادامه تحصیل، راه دانشگاه های خارجی را در پیش گرفته اند.
این دسته از دانشجویان عمدتا از معافیت تحصیلی استفاده می کنند و براساس قوانین نظام وظیفه باید بلافاصله بعد از اتمام تحصیلات به کشور بازگردند و خدمت سربازی خود را بگذرانند و درصورت تاخیر در ورود به کشور، مشمول جریمه های غیبت خواهند شد.
در قوانین نظام وظیفه کشور تسهیلاتی برای نخبگان پیش بینی شده که براساس آن عده ای از مشمولان از طریق بنیاد نخبگان ستاد کل نیروهای مسلح برای انجام پروژهای تحقیقاتی و استفاده بهینه از سرمایه انسانی در بخش های مختلف علمی و تحقیقاتی بکارگیری می شوند و این مشمولان در قبال انجام پروژه های تحقیقاتی و ارزیابی و تأیید پروژه توسط هیات داوران، فرد مشمول امتیازاتی از قبیل کسر خدمت و یا پس از طی دوره آموزش، کارت پایان خدمت دریافت می کند.
برمبنای قوانین موجود، این مشمولان در حین تحصیل نیز می توانند پروژه تحقیقاتی خود را سپری و از امتیازات آن استفاده کنند که کسر خدمت این مشمولان از طریق سیستم ارتباطی بنیاد نخبگان ستاد کل نیروهای مسلح و سازمان وظیفه عمومی ناجا ثبت می شود.
اما مشکل اینجاست که این قوانین برای نخبگان داخل کشور تعریف و تدوین شده و نخبگان ایرانی خارج کشور را شامل نمی شود و درشرایطی که دانشجویان نخبه مقطع دکتری می توانند با معرفی بنیاد ملی نخبگان، همزمان با تحصیل از طریق انجام پروژه های تحقیقاتی، خدمت سربازی خود را سپری کنند، دانشجویان ایرانی خارج کشور که بعضا شرایط احراز نخبگی و عضویت در بنیاد ملی نخبگان را دارا هستند به خاطر دوری از وطن، این امکان را ندارند که همزمان با تحصیل به انجام طرح های پژوهشی جایگزین خدمت سربازی بپردازند.
قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا و در پاسخ به مشکل سربازی دانشجویان خارج کشور توضیح داد: پس از بررسی تقاضاها و همچنین وضعیت تحصیلی دانشجویان، درصورت تصویب در بنیاد ملی نخبگان، این افراد نیز می توانند پس از اتمام تحصیلات و بازگشت به کشور به جای خدمت سربازی، پروژه های تحقیقاتی را به انجام برسانند.
سعید سهراب پور تاکید کرد: البته این افراد باید دوره آموزشی خدمت سربازی را بگذرانند و بقیه ماه های خدمت وظیفه عمومی را به صورت طرح پژوهشی طی کنند.
احسان علی یان که در مقطع دکتری رشته مهندسی برق گرایش مخابرات در دانشگاه واترلو کشور کانادا تحصیل می کند، در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا از زاویه ای دیگر به بیان پاره ای از موانع و مشکلات بازگشت دانشجویان ایرانی به کشور پرداخت.
وی اظهار داشت: بسیاری از دانشجویانی که در مقطع دکتری درس می خوانند در سن شروع زندگی و تشکیل خانواده قرار دارند و اغلب آنها که راهی خارج می شوند متاهل هستند و برای تامین مخارج همسر و فرزند مجبورند همزمان با تحصیل، مشغول به کار شوند.
علی یان افزود: به طور طبیعی افراد وقتی چهار، پنج سال در یک جا زندگی، کار و تحصیل کنند، کنار گذاشتن و رها کردن همه آنها مقداری سخت است و از سوی دیگر، شرایط جامعه پرتغییر ایران به گونه ای است که حتی اگر یکسال از آن دور باشید شاید بازگشت دوباره به آن، چندان راحت به نظر نرسد.
وی خاطرنشان کرد: با این اوصاف، از دانشجویان ایرانی خارج کشور انتظار می رود بلافاصله پس از پایان تحصیل به کشور بازگردند و راهی پادگان شوند و با وجود داشتن زن و فرزند، یکی دو سال هم سرباز شوند.
این دانشجوی دکتری یادآور شد: درست است که به ما هم پروژه تحقیقاتی جایگزین سربازی می دهند اما باید حین انجام آن به طور کامل در داخل کشور باشیم و زمان آن هم بعد از اتمام تحصیلات ما هست.
وی پیشنهاد کرد نخبگان خارج کشور نیز بتوانند همانند نخبگان داخل، همزمان با تحصیل از طریق اجرای پروژه های تحقیقاتی، خدمت سربازی را بگذرانند.
وی در تکمیل پیشنهاد خود بیان داشت: هم اکنون ماهیت بسیاری از پروژه های تحقیقاتی و صنعتی به گونه ای است که نیاز چندانی به حضور فیزیکی فرد ندارد مخصوصا برای کسانی که در مقطع دکتری تحصیل می کنند امکان مدیریت پروژه از راه دور وجود دارد و این امر منافاتی با اجرای پروژه در خارج کشور به عنوان جایگزین خدمت سربازی ندارد.
علی یان درمورد برخی دانشجویان که بخاطر سربازی به کشور برنگشته اند، گفت: بسیاری از فارغ التحصیلان دانشگاه ها را سراغ دارم که بخاطر مسائل سربازی در خارج کشور می مانند و حتی به این راضی می شوند که خانواده خود در ایران را نبینند و خانواده های آنها هر از چندگاهی به کشورهای همسایه از جمله ترکیه سفر می کنند تا با فرزندانشان در آنجا به عنوان کشور سوم ملاقات کنند.
وی براین باور است که موضوع سربازی دانش آموختگان خارج کشور را می توان با یک بخشنامه و قانون در کوتاه مدت برطرف کرد اما مشکل اشتغال، مقوله ای است که حل آن نیازمند کار اساسی و ریشه ای و گذشت زمان طولانی تر است.
این دانشجوی جوان به پدیده مدرک گرایی در کشور اشاره کرد و گفت: بسیاری از دانشجویانی که در کشور به دوره های دکتری راه می یابند به فکر استاد شدن و تدریس در دانشگاه ها هستند درحالیکه در خارج کشور، فارغ التحصیلان دکتری در مراکز پژوهشی و صنعتی و تولیدی مشغول به کار می شوند که اصولا هیچ ارتباطی هم با دانشگاه ها ندارند.
وی همچنین محدودیت ظرفیت جذب اعضای هیات علمی در دانشگاه ها را یادآور شد و گفت: به عنوان مثال، دانشگاه صنعتی اصفهان در یکی دو سال اخیر، 9 عضو هیات علمی جدید را جذب کرده درصورتیکه 900 نفر متقاضی استخدام به عنوان هیات علمی در این دانشگاه بوده اند و این 99 درصد که جذب نشده اند یا باید در کارهایی پایین تر از مدرک و جایگاه علمی خود مشغول شوند و یا به خارج کشور بروند که این هم هزینه های زیادی را به کشور تحمیل می کند.
به اعتقاد علی یان در شرایطی که بخش صنعت کشور با تنگناها و مشکلاتی زیادی مواجه و نیازمند همکاری با دانشگاه است باید با تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه، زمینه جذب نخبگان و دانش آموختگان دوره های دکتری در بخش های صنعتی، تولیدی و تحقیقاتی کشور بیش از پیش فراهم شود.
هادی حسین زاده، دیگر دانشجوی مقطع دکتری دانشگاه واترلو کانادا نیز خدمت سربازی و یافتن شغل را یکی از اصلی ترین دغدغه های خود و برخی دانشجویان خارج کشور عنوان کرد و گفت: دانشجویان دکتری که درصد بالایی از آنها متاهل هستند باید چه در زمان تحصیل در خارج و چه هنگام بازگشت به کشور به دنبال کار و شغل باشند و اغلب درآمد آنها در خارج نیز صرف مخارج روزمره می شود و اندوخته ای برای آنها نمی ماند.
وی ادامه داد: از آنجا که طبق قوانین و ضوابط موجود، دانشجویان درصورت بازگشت به کشور باید در خدمت وظیفه حاضر شوند و از سوی دیگر، پس اندازی هم برای آنها باقی نمانده است بخش قابل توجهی از دانشجویان ترجیح می دهند چندسال در خارج بمانند و کار کنند تا بتوانند بخشی از نیازهای خود و خانواده شان را تامین کنند.
حسین زاده معتقد است هرچقدر زمان بیشتری از اتمام تحصیلات دانشجویان و اشتغال به کار آنها در خارج بگذرد احتمال بازگشت آنها به کشور کمتر می شود زیرا انگیزه آنها کاهش می یابد و هیچ تضمینی نیست که درصورت برگشت به ایران بتوانند شغل و درآمد بهتری کسب کنند.
خبرنگار ایرنا در گفت و گو با وزیرعلوم، تحقیقات و فناوری، ضمن طرح مشکل و دغدغه دانشجویان ایرانی خارج کشور، از وی درباره اقدامات وزارت علوم به منظور فراهم ساختن زمینه بازگشت این دانشجویان به کشور پرسید.
رضا فرجی دانا نیز در پاسخ اظهار داشت: تعدادی از دانشجویان و دانش آموختگان مقطع دکتری در قالب هیات علمی طرح سربازی در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی پذیرش می شوند و نیازی به گذراندن خدمت وظیفه عمومی همانند مشمولان عادی ندارند.
وی درعین حال گفت: بسیاری از قوانین نظام وظیفه به نیروی انتظامی مربوط می شود , وزارت علوم نمی تواند در آنها دخل و تصرف کند اما می توان با همکاری بنیاد نخبگان و دادن پروژه های تحقیقاتی جایگزین خدمت سربازی به دانش آموختگان دکتری کمک کرد.
وزیرعلوم قول داد که حداکثر مساعدت با دانشجویان ایرانی دوره های دکتری دانشگاه های خارجی به منظور رفع نگرانی ها و دغدغه های آنها درخصوص خدمت نظام وظیفه به عمل آید.
فرجی دانا از دانشجویان مقاطع دکتری خواست که به جای یافتن شغل، خود کارآفرین باشند و زمینه اشتغال دیگران را نیز فراهم کنند نه اینکه منتظر باشند برایشان شغلی فراهم شود.
صرفنظر از اینکه دغدغه های دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در دانشگاه های خارجی برای بازگشت به کشور، تا چه اندازه واقعی و قابل حل و تا چه حد دشوار و مستلزم زمان طولانی باشد دولتمردان باید در اندیشه رفع نگرانی های این بخش از اقشار جامعه باشند چراکه برنگشتن آنها، علاوه بر هزینه های هنگفت مادی، خسارت های سنگین معنوی و فرهنگی برای کشور به همراه خواهد داشت.
براساس آمار ارائه شده از سوی وزیرعلوم، هرساله 150 هزار نفر از نخبگان کشور در زمینه های مختلف علمی، تحقیقاتی، اقتصادی، فرهنگی و هنری از کشور خارج می شوند که تربیت هرکدام از آنها حداقل یک میلیون دلار هزینه در برخواهد داشت و همه ساله ایران به دلیل مهاجرت مغزها 150 میلیارد دلار متحمل هزینه های غیرقابل بازگشت می شود.
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور دانشجویان خارج از کشور هفته گذشته و در تعطیلات ژانویه، گردهمایی به منظور بررسی مسائل و مشکلات و تبادل نظر با دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در دانشگاههای خارجی برگزار کرد.
دراین گردهمایی مسئولانی از وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فناوری ، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و امور خارجه با حضور در جمع دانشجویان به بررسی راهکارهای رفع مشکلات آنان پرداختند.
